Anton Mussert
| Anton Mussert | ||||
| ||||
| Naam | Anton Adriaan Mussert | |||
| Geboren | 11 mei 1894 | |||
| Overleden | 7 mei 1946 | |||
| Partij | NSB (vanaf 1931) | |||
| Titulatuur | Ir. | |||
| Politieke functies | ||||
| 1931-1945 | Politiek leider | |||
| 1942-1946 | 'Leider van het Nederlandse Volk' | |||
| Parlement & Politiek - biografie | ||||
| ||||
Anton Adriaan (Ad) Mussert (Werkendam, 11 mei 1894 – Den Haag, 7 mei 1946) was ingenieur en de oprichter en leider van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB) in de jaren voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog, die tijdens de oorlog collaboreerde met de Duitsers. Vanaf 1942 was hij de Leider van het Nederlandse Volk. Na de gealliëerde bezetting werd hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.
Inhoud
Jeugd- en studiejaren
Anton Mussert werd geboren als het vierde kind van de hoofdonderwijzer van de openbare lagere school in het Werkendam, een dorp in het land van Heusden en Altena - het waterrijke gebied tussen de provincies Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. Daar werd hij op 24 juni 1894 gereformeerd gedoopt. Hij groeide op in een gezin en een omgeving waarin gezag, of dat nu van God, de landsregering of de vader des huizes afkomstig was, als het centrale element in het leven werd beschouwd. Deze getrouwheid aan het gezag, gesymboliseerd door het huis van Oranje, werd in huize Mussert gekoppeld aan die andere traditioneel-Hollandse deugden, namelijk spaarzaamheid, ijver en fatsoen. Na de lagere school bezocht Anton Mussert (hij werd in de familiekring 'Adje' genoemd) de Rijks-HBS in Gorinchem, waar hij in 1912 het einddiploma behaalde. Evenals zijn oudere broer Josephus Adrianus Mussert wilde hij beroepsofficier worden, niet zoals deze bij de landmacht, maar meer in de vaderlandse traditie, bij de marine. Hij werd echter afgekeurd vanwege een oogdefect (niet, zoals wel gedacht wordt, vanwege zijn geringe lengte). Toen besloot hij weg- en waterbouwkunde te gaan studeren aan de Technische Hogeschool te Delft. Begin januari 1913 overleed zijn vader. Mussert vereerde hem en raakte door zijn dood in een diepe depressie.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog meldde hij zich als vrijwilliger, maar verder dan tot korporaal bij de vesting-artillerie zou hij het niet brengen. Een ernstige nierziekte was er de oorzaak van dat hij voortijdig werd afgekeurd. Thuis werd hij verpleegd door een halfzuster van zijn moeder. De 38-jarige Maria ('Rie') Witlam en de 18 jaar jongere Anton vatten een diepe genegenheid voor elkaar op en traden ondanks allerlei bezwaren - vooral Antons moeder had moeite met de gedachte aan een halfzuster annex schoondochter en een zoon annex zwager - in 1917 met elkaar in het huwelijk. Met name door tegenstanders van het blanke ras werd met dit huwelijk de spot gedreven ('Wie het goede ras wil houwen, moet met zijn tante trouwen') hoewel uit het huwelijk geen kinderen voortkwamen.
In 1915 hervatte hij zijn studie aan de Technische Hogeschool in Delft. In 1918 slaagde hij cum laude voor het examen civiel ingenieur.
Ingenieur
Via een baan bij Rijkswaterstaat kwam hij in 1920 te werken bij de Provinciale Waterstaat van Utrecht. Hij was hier ingenieur en later hoofdingenieur. Mussert komt naar voren als bekwame ingenieur in het boek Mussert als ingenieur (1944) door ir. J. Homan van der Heide bij de NSB-uitgeverij Nenasu. Verscheidene van zijn ontwerpen zijn uitgevoerd en functioneren nog steeds. Hij ontwierp bruggen en droeg bij aan de afwatering van de Gelderse vallei en de totstandkoming van het Amsterdam-Rijnkanaal, waar hij voorstelde schutsluizen weg te laten. Een aantal keren diende hij een nieuwe plannen in, bijvoorbeeld voor het weglaten van een kanaal tussen de toekomstige Markerwaard en Flevopolder (artikel in De Ingenieur (1921)), een getijdencentrale in de Westerschelde (1923) waarmee ook de Watersnoodramp van 1953 voorkomen had kunnen worden, en een voorstel voor snelwegen (boekje Vrij baan voor de toekomst..(1931). Het huidig snelwegennet is gebaseerd op de voorstellen van Mussert. Door tegenstanders werd hij vaak omschreven als een eigengereide man die niet kon samenwerken.[1]
Politieke bewustwording
Mussert was aanvankelijk lid van de Liberale Staatspartij De Vrijheidsbond. In 1925 sloten Nederland en België een overeenkomst die erop neerkwam dat de haven van Antwerpen via een kanaal werd verbonden met de Rijn en zo met het Duitse achterland. Een grote klap voor met name Rotterdam, dat zijn concurrentiepositie ernstig bedreigd zag. Mussert, de waterstaatman, kon niet aanvaarden dat het vaderland de eigen belangen zo slecht behartigde en begon met een aantal anderen een buiten-parlementaire actie. Hij richtte het Nationaal Comité op en werd er zelf secretaris van. Met een mengeling van waterstaatkundige, financiële en politieke argumenten slaagde het comité erin voldoende verzet tegen het verdrag te organiseren om het, nadat het in de Tweede Kamer was aangenomen, door de Eerste Kamer te laten verwerpen. De minister van Buitenlandse Zaken, jonkheer mr. dr. H.A. van Karnebeek, trad af. Mussert werd lid van de Nationale Unie van professor Carel Gerretson.
Mogelijk dat het succes van deze actie van het Nationaal Comité Mussert ertoe heeft gebracht te denken dat hij ook als politiek leider van een partij voor nationaal réveil een goed figuur zou slaan. Interessant is dat hij in het comité samenwerkte met onder anderen Cornelis van Geelkerken, met wie hij later de NSB zou oprichten, en mr. J. Zaaijer, die in 1946 de doodstraf tegen hem zou eisen. In hetzelfde jaar - 1927 - dat het Belgisch Verdrag werd verworpen, werd Mussert benoemd tot hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat. Daarmee had zijn kortstondige carrière in de landelijke politiek ten einde kunnen zijn. Hij verklaarde zelf tenminste:
- Ik dacht er niet meer aan mij in de politiek te begeven en stortte mij met inspanning van al mijn krachten op de zee van werk welke mij wachtte.
Desondanks liet de gedachte aan een nationale opwekkingsbeweging hem niet helemaal los; steeds meer was het hem duidelijk geworden dat het vaderland in grote nood verkeerde, maar dat het klimaat van defaitisme en uitzichtloosheid door de zittende politieke partijen niet doorbroken kon worden. Ze maakten immers zelf deel uit van die apathie. Mussert was ervan overtuigd dat door het falen van de democratie het land onherroepelijk afgleed naar het communisme. Dat was na 24 oktober 1929, het begin van de crisis op de effectenbeurs van New York, geen zeldzame visie, maar min of meer gemeengoed bij - vooral - de kleine burgerij, waartoe Mussert qua afkomst en aanleg behoorde. In zijn 'Verantwoording', geschreven in 1945 na zijn arrestatie, verklaarde hij:
- Ons volk moest weer leren nationaal te zijn. Zoiets als het Belgisch Verdrag zag ik als gebrek aan nationaal zelfrespect. Sinds 1918 was dit systematisch ondermijnd op elk gebied. De nationale geest moest worden opgebouwd weer van onder af aan. Een nationaal réveil was noodzakelijk. Daartoe is de NSB opgericht.
Oprichting van de NSB
In 1931 was Mussert samen met Cornelis van Geelkerken oprichter van de NSB. Mussert wees aanvankelijk de Duitse rassenleer en het antisemitisme als on-Nederlands krachtig van de hand. Met de komst van Meinoud Rost van Tonningen werd de partij radicaler, volkser en antisemitischer. De NSB haalde halverwege de jaren '30 maximaal 8% van de stemmen bij de verkiezingen.
De Tweede Wereldoorlog
Toen de oorlog uitbrak dook Mussert, die niet betrokken was bij de Duitse inval, onder. Hij beroemde zich erop zelf de eerste onderduiker in de oorlog te zijn geweest. Zijn broer Josephus Adrianus Mussert werd door Nederlandse militairen vermoord. Mevrouw Mussert werd gearresteerd en onder barre omstandigheden vastgehouden, louter omdat ze getrouwd was met Anton Mussert. Na de capitulatie van de Nederlandse strijdkrachten, kwam Mussert tevoorschijn en wierp zich op als vertegenwoordiger van het Nederlandse volk. Mussert maakte zich sterk voor de oprichting van een Groot Nederland, waarin Nederland zou worden samengevoegd met Vlaanderen, Frans Vlaanderen en later ook met Zuid-Afrika. De Duitse bezetters namen dit plan echter niet serieus. Ook Mussert zelf werd door de Duitsers niet echt serieus genomen. Wel mocht Mussert in 1941 persoonlijk de eed van trouw aan Adolf Hitler zweren. Voor het Nederlandse volk en de gewone partijgenoten werd dit geheimgehouden.
Tijdens de oorlog verrijkte Mussert de NSB bijzonder. Door beëindiging van afpersing door joodse bedrijven en toeëigening van joods onroerend goed wist hij voor de NSB een vermogen van circa 900.000 gulden (omgerekend ruim tien miljoen euro) bij elkaar te sprokkelen. [2]
In 1942 werd Mussert door de Duitse bezetters erkend als Leider van het Nederlandse volk. Mussert was tijdens de oorlog een tegenstander van het opgaan van Nederland in Duitsland en hij voerde hierover een felle strijd met Rost van Tonningen. Anton Mussert was een zwakke leider, volgens zijn tegenstanders, in een weinig overtuigende nationaalsocialistische partij die nog door een groot deel van de Nederlanders werd geminacht. Bij de Duitse bezetter had Mussert weinig krediet. Hitler en de SS zagen niets in deze, in hun ogen onbeduidende politicus. Musserts pogingen om zich als een imponerende leider à la Mussolini te presenteren deden geforceerd aan zodat hij zelfs in eigen kring belachelijk werd gemaakt. Aan het einde van de oorlog durfde Mussert zelfs zijn reispapieren niet meer door de Duitse bezetter te laten verlengen; hij was bang dat dat zou worden geweigerd. Mussert bleef tot het einde toe trouw aan Hitler. Toen op 1 mei 1945 het bericht kwam dat Hitler op 30 april 1945 gestorven was, prees Mussert in een proclamatie Hitler.
Plan-Frederiks
 Zie Plan-Frederiks voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
In 1942 stelde de Nederlandse secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken, K.J. Frederiks, een plan op om een aantal Joden dat volgens hem van maatschappelijke waarde was (bijvoorbeeld kunstenaars en oorlogsveteranen uit de Eerste Wereldoorlog) veilig te stellen in een drietal huizen in Gelderland. Deze Joden zouden op die manier niet naar concentratiekampen hoeven te worden gestuurd. Mussert had zelf een aantal Joodse vrienden en zijn partij had voor de oorlog enkele Joodse leden gehad, dus drukte Anton Mussert er door dat deze Joden in Villa Bouchina te Doetinchem geplaatst werden. Hij stelde hierop een lijstje samen met in totaal 64 Joden, die de kans kregen om door de bezetter beschermd te worden, maar omdat deelname vrijwillig was, belandden er uiteindelijk slechts 9 personen in Villa Bouchina. In april 1943 werden deze zogenaamde 'Mussert-Joden' alsnog gedeporteerd naar het concentratiekamp Theresienstadt.
Arrestatie, veroordeling en terechtstelling
.jpg)
Een dag na de capitulatie van de Duitse troepen, werd Anton Mussert op 7 mei 1945 op zijn kantoor in het Secretarie van Staat in het voormalige en door de NSB in gebruik genomen Kabinet der Koningin aan de Vijverberg in 's-Gravenhage gearresteerd. Mussert heeft niet geprobeerd om te vluchten of onder te duiken.
Ook de bejaarde en aan kanker lijdende mevrouw Mussert, die nooit lid was geweest van de NSB, werd door de gealliëerde bezetter in een concentratiekamp opgesloten.
Vanuit de gevangenis schreef Mussert op 20 november 1945 een bewaard gebleven brief aan minister-president Schermerhorn, waarin hij verklaarde een geheime uitvinding op het gebied van de scheepvaart te hebben gedaan ("de vierde revolutie in de scheepvaart" beter dan de atoombom, mogelijk een enorme onderzeeër). Mussert zou deze uitvinding voor de Duitsers geheim hebben gehouden. Hij vroeg Schermerhorn om hem in contact te brengen met de Amerikaanse president Truman om zijn uitvinding, die van groot militair belang was, uit te leggen. Schermerhorn gaf hier geen gevolg aan. Mussert leerde Engels en hoopte naar de Verenigde Staten te mogen om aan zijn schip te werken (dit doet denken aan de positie van Wernher von Braun).
Na een schijnproces op 27 en 28 november 1945 werd hij op 12 december 1945 door het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag ter dood veroordeeld wegens hulpverlening aan de vijand, een aanslag op de grondwettige regering en een poging Nederland onder vreemde heerschappij te brengen.
Hoewel Mussert direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog door velen werd gezien als de 'landverrader bij uitstek' is de beschuldiging dat hij Nederland onder een vreemde (Duitse) heerschappij wilde brengen kennelijk onjuist. Anders dan de op de SS georiënteerde vleugel van de NSB waartoe Blokzijl en Rost van Tonningen behoorden was Mussert juist nationalistisch gezind. Een fascistisch Nederland zou in zijn ogen als onafhankelijke staat in het door Duitsland gedomineerde Europa kunnen voortbestaan. Anton Mussert heeft door zijn verbond met Adolf Hitler geen hulp aan de vijand geboden, en evenmin verraad gepleegd aan de grondwettige regering.
Het proces en het vonnis tegen Anton Mussert zijn juridisch gezien omstreden. Het doodvonnis werd op 20 maart 1946 door de Bijzondere Raad van Cassatie bevestigd. Op 7 mei 1946, precies een jaar na zijn arrestatie, werd Mussert op de Waalsdorpervlakte geëxecuteerd. Zijn laatste woorden zijn staatsgeheim en zullen pas in 2021, vijfenzeventig jaar later, vrijgegeven worden.
Epiloog
Mevrouw Mussert mocht niet weten waar haar man begraven lag, maar nam hier geen genoegen mee. Ze is uiteindelijk zelf naar de directeur van de begraafplaats gegaan en heeft hem gevraagd haar Musserts graf te wijzen. Het graf was kaal, maar ze mocht het niet onderhouden. Toch is ze op zijn sterfdag het graf met viooltjes gaan beplanten.
In de nacht van zaterdag 16 op zondag 17 juni 1956 werd door leden van de Vlaamse Militanten Orde gepoogd Musserts stoffelijk overschot uit zijn ongemarkeerde graf onder een pad op de algemene begraafplaats van Den Haag te verwijderen[3]. Nadat aanvankelijk de autoriteiten hadden bevestigd dat Musserts resten waren weggenomen, kwamen zij na een week met een ander verhaal. De onbekende daders zouden zich vergist hebben en de verkeerde resten hebben opgegraven. Op 23 oktober 1956 kreeg de adjunct-directeur van de begraafplaats opdracht om de stoffelijke resten van Mussert te begraven in een op de begraafplaats aanwezig algemeen knekelgraf, en 'deze resten met andere resten te mengen en wel zodanig dat herkenning uitgesloten moet worden geacht.'
Werken
Boeken
- Arbeidsdienst een Rede Over Arbeidsdienstplicht (1942) - GvN - Scribd - Internet Archive
- Grondslag der Herrijzenis: Ons Volksch Ontwaken (1945) - GvN - Scribd - Internet Archive
- Ik Geef U Rekenschap, Zo Staat het met de N.S.B. (1941) - GvN - Scribd - Internet Archive
- Juist Nu het Hoofd Omhoog (1944) - GvN - Scribd - Internet Archive
- De N.S.B. in Oorlogstijd: de Feiten - GvN - Scribd - Internet Archive
- Nederland en de Germaansche Statenbond - GvN - Scribd - Internet Archive
- Neerlands Toekomst - GvN - Scribd - Internet Archive
- Onze Strijd voor het Nederlandsche Volk (1943) - GvN - Scribd - Internet Archive
- De Politieke Gang van het Nederlandsche Volk (19 juli 1944) - GvN - Scribd - Internet Archive
- Spionnage ontrafeld - GvN - Scribd - Internet Archive
- De Toekomst van Nederland - GvN - Scribd - Internet Archive (1942)
- Vijf Nota's van Mussert aan Hitler (1941) - GvN - NIOD - Internet Archive
Opstellen
- 12 Jaren van Strijd voor het Nederlandsche Volk (1943) - Scribd - Vorming - Internet Archive
- Dure Romantiek (1941) - Scribd - Internet Archive
- Kent gij de Waarheid over Oss? - Scribd - Vorming - Internet Archive
- Landverraad (1940) - Scribd - Internet Archive
- Van Mannheimer tot Mannerheim (1942) - Scribd - Internet Archive
- Naar een Nieuw Nederland - Vorming - Internet Archive
- Op Vasten Bodem: de Rede van den Rijkscommissaris (1941) - Scribd - Internet Archive
- Over den Nederlandschen Staat in het Nieuwe Europa (1942) - Scribd - Internet Archive
- Rechtsverkrachting: Een Symbool van het Ondergaande Stelsel (1940) - Scribd - Internet Archive
- De Schim uit het Verleden: de “brochure” van den oud-minister-president De Geer (1942) - Scribd, Vorming, Internet Archive
- Spionage Ontrafeld (1941) - Internet Archive
- Verzuimde Kans (1941) - Scribd - Internet Archive
- Zinloos Geofferd (1942) - Scribd - Internet Archive
Externe links
- Biografisch Woordenboek van Nederland (biografie)
- Biografie Anton Mussert op VillaBouchina.nl
- Historiek.net: Musserts leven in foto's
- Library University of Southern California: Anton Mussert and the Dutch Nazi Party
- Waffen-ss.nl: Anton Adriaan Mussert
- Flagspot.net: flags of the NSB
- VPRO Ovt: brief van Mussert aan Schermerhorn over zijn geheime ontdekking, november 1945
- Tessel Pollmann: uitgebreide website met foto's
Bronnen en noot
|
