Taalpurisme
Taalpurisme is het weren van vreemde talen uit het schrijf- en spraakgebruik, met name het Engels.
Een bekende taalpurist was Samuel Ampzing.
In de Nederlanden wordt taalpurisme door slechts een minderheid bedreven, vooral door volksnationalisten, maar in bijvoorbeeld Frankrijk is dit algemeen aanvaard en wordt het zelfs door de regering bevorderd.
Bekende groeperingen die zich bezig houdt met taalpurisme zijn de Stichting Taalverdediging, de Bond tegen Leenwoorden en het Taal Aktie Komitee (TAK).
Inhoud
Onderverdeling van taalpurisme
Het bekendste referentiewerk in verband met taalpurisme is het boek Linguistic Purism van de Amerikaanse taalkundige George Thomas. In zijn boek onderscheidt hij de volgende vormen van taalzuivering:
Op basis van de aanpak
- Archaïserend purisme: Deze vorm komt voor wanneer leden van een taalgemeenschap de literaire gouden eeuw in hun geschiedenis willen doen herleven.
- Etnografisch purisme: Aan deze vorm ligt de idealisering van het platteland, de streektalen en volksverhalen ten grondslag.
- Elitair purisme: hier wordt het taalgebruik van een bepaalde hogere sociale klasse geïdealiseerd.
- Hervormend purisme: het belangrijkste aspect van deze vorm is het verlangen om met het verleden te breken. Een voorbeeld hiervan is de verwijdering van Arabische en Perzische leenwoorden uit het Turks tijdens de grote Turkse taalhervorming onder Mustafa Kemal Atatürk. Een ander voorbeeld zijn de puristische inspanningen in Afrikaanse talen zoals Hausa en Swahili, waarbij men wil breken met het koloniale verleden.
- Speels purisme: deze vorm kwam voor in de vroege 20e eeuw en had als bedoeling taalzuivering belachelijk te maken. Ook louter amusement of literair estheticisme lagen aan deze vorm ten grondslag.
- Xenofobisch purisme: bij deze vorm wordt de uitroeiing van alle vreemde elementen in de moedertaal beoogd.
- Antipurisme: een zuiveringsreactie op elke (vermeende) manifestatie van purisme. Bij deze vorm wordt de verwijdering beoogd van door taalzuiveraars gevormde neologismen. Bijvoorbeeld het verbod van het gebruik van woorden zoals 'regenscherm' ten voordele van 'paraplu'. Ook woorden die vrij spontaan zijn ontstaan zoals 'webstek' en in circulatie gegaan zijn worden soms weggezuiverd ten bate van het Engelse 'website'. In het Nederlands wordt dit soms zelfs uitgebreid naar woorden die al van oudsher in de taal voorkwamen. zoals 'vlies' dat vervangen wordt door 'membraan' of 'bladzijde' dat
verbeterd'gecorrigeerd' wordt tot 'pagina'.
Gebaseerd op het doel
- Unitaristisch purisme: Beoogt de voldoening aan het solidariteitscriterium van de standaardtaal.
- Prestigepurisme: Ter bevrediging van het voornaamheidsgevoel.
- Defensief purisme: Bij deze vorm wil men afrekenen met de bekommernissen in verband met het gevaar waaraan de eigen taal is blootgesteld.
- Afbakenend purisme: Bij deze vorm wordt de afscheiding tussen twee taalgemeenschappen beoogd.
Andere vormen van taalpurisme (niet vermeld in het boek van Thomas)
- Regressief purisme: Beoogt de verwijdering van eeuwenoude leenwoorden. Een zeldzaam verschijnsel. De naam werd vermeld in het artikel Føroyskt – Faroese over de Faeröerse taal door de Faeröerse linguïst Jógvan í Lon Jacobsen.
- Ultrapurisme: Een uiterste vorm van taalpurisme. Beoogt de verwijdering van alle leenwoorden, tot in eigennamen aan toe.
