Opstand van Kronstadt
De Opstand van Kronstadt of de Rebellie van Kronstadt was een rebellie van de Russische marine-eenheid in Kronstadt tegen de Sovjetregering van 1 tot 18 maart 1921. Kronstadt werd tot een min of meer autonome republiek uitgeroepen. De opstand werd met veel machtsvertoon door de Sovjetautoriteiten neergeslagen.
Inhoud
Achtergrond
Kronstadt is een militaire haven en een vesting, gebouwd op het eiland Kotlin, op 30 kilometer afstand van Sint-Petersburg. In de winter is de haven bevroren en liggen de schepen vast. Een ijsbrug verbindt de vesting met Sint-Petersburg. De stad leent zich uitstekend voor grootscheepse demonstraties dankzij het reusachtige Ankerplein, ooit gemaakt voor exercities, dat plaats biedt aan 30.000 mensen.
.jpeg)
De revolutionaire geschiedenis van de matrozen van Kronstadt begint eigenlijk al met de Februarirevolutie van 1917. Direct na het nieuws van de eerste opstootjes in Sint-Petersburg weigerden ze hun gehate[1] superieuren te gehoorzamen. Ze namen bezit van de militaire gebouwen en op 28 en 29 februari werden 200 hoge officieren opgepakt en doodgeschoten. Vervolgens verklaarden de matrozen dat de officieren in het vervolg altijd gekozen moesten worden.
Op 26 mei 1917 stelden de matrozen een eigen sovjet in (“alle macht aan de sovjets”) die proclameerde autonoom te zijn en alleen voor zaken die het gehele land aangaan wilde overleggen met de Voorlopige Regering. Aleksandr Kerenski dreigde meermaals met ingrijpen, maar nam uiteindelijk geen maatregelen. Na de Oktoberrevolutie hadden de bolsjewieken de macht in handen genomen, maar ook zij intervenieerden lange tijd niet in Kronstadt, mede omdat de matrozen dapper meevochten bij de verdediging van Sint-Petersburg tijdens de Russische Burgeroorlog. Wel wisten ze een meerderheid van communisten, met Vasiljev aan het hoofd, in de plaatselijke sovjet te krijgen, zonder dat deze echter veel invloed deden gelden op de dagelijkse gang van zaken. Kronstadt bleef een voor de centrale Sovjetregering ongemakkelijk bolwerk van revolutionair maximalisme. De matrozen waren even anarchistisch als bolsjewistisch.
De opstand
Eind februari 1921 vonden in het hongerende Sint-Petersburg stakingen en demonstraties plaats tegen de krappe voedselrantsoenen. De politie sloeg de onlusten met geweld neer, maar de sfeer bleef gespannen. De matrozen van Kronstadt verklaarden zich solidair met de opstand en de bemanning van het slagschip Petropavlosk nam een resolutie aan, waarin onder meer geëist werd dat er een herverkiezing van de Kronstadtse sovjet plaats moet vinden omdat de zittende sovjet ‘de wil van de arbeiders en de boeren niet meer uitvoert’. Verder werden onder meer volledige persvrijheid geëist en de vrijlating van politieke gevangenen met een socialistische achtergrond, gelijk rantsoen voor alle werkende mensen en een zekere mate van vrijhandel en vrijheid voor de boeren om hun grond naar eigen inzicht te bebouwen (veel matrozen waren van boerenkomaf en zagen tijdens hun verloven de rampzalige gevolgen van de graanvorderingen op het platteland). De Sovjetregering besloot daarop een onder leiding van Michail Kalinin staande delegatie naar Kronstadt te sturen om ‘orde op zaken te stellen’.
- 1 maart 1921
Op 1 maart nam Kalinin samen met Vasiljev en het bolsjewistische sovjetlid Koezmin plaats op een tribune op het Ankerplein. Daar waren op dat moment 16.000 mensen aanwezig. De voorzitter van de georganiseerde vergadering, matroos-foerier Petrichenko, gaf echter het eerst het woord aan de matrozen, die de wantoestanden van de voorbije dagen in Sint-Petersburg en binnen de Sovjet-Unie in het algemeen aan de kaak stelden. Daarop stond Petrichenko zelf op met een papier in zijn hand, las de resolutie van de bemanning van de Petropavlosk voor en zei deze in stemming te willen brengen. Kalinin sprak zich nog wel uit tegen de stemming, met als argument dat Kronstadt ‘niet heel Rusland is’, maar hij werd uitgejouwd. “Wie tegen is heft zijn hand op”, riep Petrichenko. Op de tribune hieven Kalinin, Vasiljev en Koezmin hun hand op. “Dan is de resolutie met meerderheid van stemmen en drie stemmen tegen aangenomen”, besloot hij de vergadering. Kalinin keerde terug naar Petrograd, Vasiljev en Koezmin werden de volgende dag gearresteerd.
- 2 maart 1921
Op 2 maart betitelden Lenin en Trotski de opstand in Kronstadt als muiterij en begonnen maatregelen voor te bereiden. Verdachte soldaten, matrozen en familieleden van opstandelingen in Sint-Petersburg werden gearresteerd en in de hele provincie Petrograd werd de noodtoestand uitgeroepen.
In Kronstadt werd op dezelfde dag een Voorlopig Revolutionair Comité ingesteld ter verdediging van Kronstadt, onder leiding van Petrichenko. Deze liet direct alle vestingen en garnizoenen in Kronstadt bezetten, waarmee het gewapende verzet tegen de centrale Sovjetregering een feit was.
- 3 maart 1921
Vanaf 3 maart begon er ook een soort van propagandastrijd tussen de Kronstadtse editie van Izvestia en Radio Moskou. Welbeschouwd vormde het wegvallen van het Kronstadtse bolwerk een blamage voor de bolsjewieken. Trotski had in 1917 nog geroepen dat de matrozen van Kronstadt ‘de trots van de Revolutie’ waren. Ze probeerden nu hun gezicht te redden door te beweren dat de opstandelingen in Kronstadt niet dezelfde waren als in 1917, dat de beste proletarische matrozen tijdens de Burgeroorlog het leven hadden gelaten en vervangen waren door ‘boerenkinkels in matrozenpakken, die vanuit hun dorpen kleinburgerlijke en anarchistische houdingen met zich meebrachten’.
- 4 en 5 maart 1921
Op 4 maart startte generaal Michail Toechatsjevski met intimiderende patrouilles op Kotlin en op het ijs van de Finse Golf.
De Petrogradse sovjet nam een resolutie aan die de opstand van Kronstadt als contrarevolutionair bestempelde. De beschuldigingen en agitprop van Radio Moskou werden steeds dreigender.
Op 5 maart stelde Trotski een ultimatum aan de opstandelingen in Kronstadt; hij eiste dat zij zich onmiddellijk aan het gezag van de Sovjetrepubliek zouden onderwerpen. “Slechts zij die zich onvoorwaardelijk overgeven kunnen op de genade van de Sovjetrepubliek rekenen”, stelde hij, “anderen zullen als patrijzen worden afgeschoten”.
Vanuit Sint-Petersburg kwamen ondertussen steunbetuigingen aan de opstandelingen, met name uit joods-anarchistische hoek, onder anderen van Emma Goldman en Alexander Berkman.
- 7 en 8 maart 1921
Op 7 maart werd de aanval geopend en bestookte het Sovjetleger Kronstadt met een spervuur aan bommen en granaten. De anarchist Alexander Berkman kon het gebulder van de kanonnen dertig kilometer verderop in Sint-Petersburg horen.
Op 8 maart bestormden infanterie-eenheden van Toechatsjevski de stad vanuit een sneeuwstorm, in witte ‘spookachtige’ pakken, maar de aanval werd door de Kronstadters afgeslagen: veel van de Rode infanteristen werden kansloos neergeschoten of vonden de dood in de gaten die de zware wapens van de opstandelingen in het ijs hadden geschoten.
- 10 t/m 15 maart 1921
Van 10 tot 15 maart werd Kronstadt vrijwel voortdurend gebombardeerd. De bevolking van Kronstadt, dat volledig omsingeld was, werd steeds hongeriger, maar hield stoïcijns vol. Ook vrouwen en kinderen sjouwden volop met munitie en sleepten gewonden weg uit de frontlinie. Op 15 maart werd het hospitaal door een bombardement vernietigd.
- 16 en 17 maart 1921
Op 16 maart om 14.20 uur begon de Sovjetartillerie met een onafgebroken kanonnade die de definitieve fase van de strijd zou inluiden. Met het vallen van de nacht namen de Sovjettroepen (50.000 man!) hun stellingen op het ijs weer in en om 1 uur in de nacht zetten ze zich in beweging. Op hun buik op het ijs liggend schoten de Kronstadters vanachter het prikkeldraad tot hun munitie op was. De slag zou 18 uur woedden en aan 10.000 soldaten van het Rode Leger het leven kosten.
Op 17 maart om 8 uur in de ochtend bereikten de Sovjettroepen van Toechatsjevski de stad. Arbeiders en matrozen leverden nog verwoede straatgevechten, maar aan het eind van de ochtend hadden de bolsjewieken het Ankerplein bezet. Eenheden van de Tsjeka, onder nieuwe leiding van Dybenko, kregen absolute volmacht de stad te reinigen van de ‘muiters’. De laatste matrozen bleven, zich van huis tot huis verschansend, schieten, tot enige tientallen bij elkaar werden gedreven nabij het Ankerplein en door mitrailleurvuur werden afgemaakt. In de noordpunt van de stad ging het schieten nog even door en enkele matrozen wisten in de nacht nog te ontkomen naar Finland.
- 18 maart en later
In de ochtend van 18 maart was het, op een enkel schot na, stil in de straten van Kronstadt en hadden de opstandeling zich overgegeven. De gevangen opstandelingen werden gedwongen om een strafmars door Sint-Petersburg te lopen. Later die nacht werden op bevel van Grigori Zinovjev 500 ‘verraders’ zonder enige vorm van proces doodgeschoten. De vaste executiepelotons weigerden echter het bevel uit te voeren, zodat een brigade Komsomoltieners het bevel kreeg de matrozen neer te schieten.
In de loop van de daarop volgende maanden werden nog eens 2000 opstandelingen geëxecuteerd, bijna allemaal zonder enige vorm van proces, terwijl tal van anderen naar Solovki werden gestuurd, het eerste concentratiekamp in Rusland.
Zo’n 8000 opstandelingen waren erin geslaagd naar Finland te vluchten, maar daar werden ze gevangengezet en gedwongen dwangarbeid te verrichten. Velen werden later terug naar Rusland gelokt met de belofte van amnestie, waarna ze bij terugkeer werden doodgeschoten of naar een concentratiekamp gestuurd.
Betekenis
De opstand van Kronstadt wordt gezien als een markerend moment in de Sovjetgeschiedenis: voor het eerst keerde het bewind zichzelf tegen een in feite toch proletarische opstand. De opstand werkte door in Lenins besluit tot ‘verbod van factievorming’ en was zo een belangrijke aanleiding voor de vestiging van de absolute dictatuur.
Dit had een verpletterende werking op socialisten over de hele wereld. Ze zagen het als een bewijs dat de bolsjewieken tirannen waren geworden. Alexander Berkman schreef op 18 maart niet zonder ironie in zijn dagboek: “De overwinnaars vieren de verjaardag van de Parijse Commune van 1871. Trotski en Zinovjev klagen Thiers en Gallifet aan voor de slachtoffers onder de Parijse opstandelingen”.
Tiende partijcongres
Ten tijde van de Kronstadtse rebellie vond in Moskou van 8 tot 15 maart het Tiende Partijcongres plaats. Lenin drukte daar twee belangrijke resoluties door: het al genoemde verbod op factievorming en de vervanging van de voedselvorderingen door een belasting in natura: de boeren mochten als ze hun belasting hadden betaald de rest van hun overschotten verkopen op de vrije markt, waarmee een begin werd gemaakt met de NEP. Historici zijn het later vaak oneens geweest over de vraag of, en zo ja in hoeverre, deze besluitvorming plaats heeft gevonden onder invloed van de gebeurtenissen in Kronstadt.
Literatuur en bronnen
- Paul Avrich, Kronstadt, 1921
- Orlando Figes: Tragedie van een volk; de Russische Revolutie 1891-1924, Amsterdam/Antwerpen, 1996
- George Blond: Het grote leger achter de zwarte vlag; de geschiedenis van het anarchisme, Hoorn, 1973
Externe links
- Kronstadt Kronstadt. (Russischtalig)
- Alexander Berkmann: De rebellie van Kronstädt (Duitstalig)
Bronnen, noten en/of referenties
|
