Friedrich Weinreb
Friedrich (ook: Freek) Weinreb (Lemberg (het huidige Lviv) (Oostenrijk-Hongarije), 18 november 1910 - Zürich (Zwitserland), 19 oktober 1988) was een joods-chassidische verteller, schrijver en econoom. Hij was het onderwerp van de zogenoemde Weinreb-affaire rond zijn activiteiten als Duits collaborateur en vermeend jodenhelper tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Biografie
Weinreb stamde af van een traditioneel Oost-Europees chassidisch Jodendom. Zijn familie vertrok in 1916 van Wenen naar Nederland. De jonge Friedrich bracht zijn kindertijd en jeugd in Scheveningen door en studeerde daarna economie in Wenen en Rotterdam, waar hij in 1938 zijn doctoraal examen aflegde.
Emigratiebureau
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Weinreb een controversiële rol. Hij zette een fictief emigratiebureau op en creëerde een niet bestaande Duitse generaal, met wie hij - naar eigen zeggen - correspondeerde. Joden die zich bij hem - tegen betaling - lieten registreren, spiegelde hij voor dat zij zo hun deportatie konden uitstellen. Merkwaardigerwijs verleenden de Duitse bezetters althans gedeeltelijke medewerking aan Weinrebs initiatief: de personen op zijn lijsten werden via de Joodse Raad voorlopig van deportatie vrijgesteld.
Ook na het falen van dit systeem, toen bleek dat verschillende door de lijst-Weinreb beschermde personen tóch waren opgepakt, ging hij ermee door; hij rechtvaardigde dit later door erop te wijzen dat hij de veelal willoze slachtoffers van de jodenvervolging zo althans weer enig uitzicht bood en velen van hen loskwamen van hun passieve houding. Zelf slaagde Weinreb erin zich te redden door de Duitsers aan het lijntje te houden met zijn verzonnen generaal. Toen zij hem begin 1944 begonnen te doorzien, dook hij onder.
Veroordeling
In 1948 werd Weinreb door de Bijzondere Raad van Cassatie veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf. In december van dat jaar kreeg hij gratie, te danken aan het 50-jarige jubileum van koningin Wilhelmina. Nadat Jacques Presser in zijn Ondergang enkele lovende passages aan hem wijdde, schreef Weinreb, onder redactie van Aad Nuis en Renate Rubinstein, een autobiografie, waarin hij zijn doen en laten tijdens de oorlog uit de doeken deed; de publicatie van dit boek, Collaboratie en verzet, deed veel stof opwaaien en gaf aanleiding tot de Weinreb-affaire.
Weinrebs redacteuren beoogden zijn eerherstel, maar hun streven pakte averechts uit. In de polemiek rond zijn autobiografie speelde onder anderen de schrijver W.F. Hermans een voorname rol als aanklager. In Collaboratie en verzet bleken zaken niet te kloppen; zo begon Weinreb bijvoorbeeld met het voordragen van mensen voor vrijstelling van Arbeitseinsatz drie maanden voordat die Einsatz begon. Daarnaast schreef Weinreb in zijn memoires dat hij in 1942 vanwege het doorslaan van een Joodse vrouw, die Bep Turksma heette, door de Duitsers gearresteerd werd. Turksma bleek nog in leven te zijn, en ontkende met klem ooit iets met Weinreb te maken te hebben gehad. Daarnaast doken er getuigen op die onder meer vertelden over 'medische keuringen' van vrouwen die de econoom Weinreb ook hoogstpersoonlijk wenste uit te voeren.
In reactie op dit rumoer gaf de toenmalige minister van justitie in 1970 het toenmalige Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie onder leiding van de Jood dr. Lou de Jong opdracht een rapport uit te brengen over deze zaak. Na zes jaar onderzoek publiceerde het Instituut een rapport, waarin weinig heel werd gelaten van Weinrebs vermeende verzetsdaden. Op grond van talrijke getuigenverklaringen werd geconcludeerd, dat Weinreb zich gedurende de Tweede Wereldoorlog schuldig had gemaakt aan collaboratie en verraad, al trekken Weinreb-aanhangers dit rapport sterk in twijfel, omdat deze volgens hen van de premisse van schuld uitgegaan zou zijn.
Film
De film In de schaduw van de overwinning van Ate de Jong is deels gebaseerd op het verhaal van Weinreb. Edwin de Vries✡ speelt hierin een personage, dat op Weinreb gebaseerd is.
Bekendheid
Internationale bekendheid geniet Weinreb op het gebied van de Joodse mystiek en bijbelinterpretatie. Vanaf de publicatie van zijn boek De Bijbel als Schepping in 1963, legde hij zich meer en meer op dit onderwerp toe.
Externe links
Religieus werk
- www.weinreb-stiftung.org
- www.hebreeuwseacademie.nl
- Weinreb en de Joodse Mystiek, een boek in pdf-vorm van Sjef Laenen
- radiointerview Casa Luna 27 januari 2011 met acteur Bram van der Vlugt, wiens familie tijdens de Tweede Wereldoorlog in aanraking kwam met Weinreb
De affaire-Weinreb
- Lemma over Weinreb op de Instituut voor Nederlandse Geschiedenis-site
- Een selectie uit artikelen met een pro-Weinreb-standpunt
- Het Land der Blinden-W.F. Hermans en de affaire-Weinreb; een studie door Drs. C.J.W.Jansen: Een inventarisatie van Hermans’ bijdragen aan de Weinreb-discussie
- W.F. Hermans en de Weinreb-affaire; Wim Berkelaar; Historisch Nieuwsblad, nr. 3/1995
