Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten

Houtsnijwerk aan stadhuisgevel te Enkhuizen met tekst van oorkonde waarmee graaf Willem V van Holland de nederzetting in 1356 stadsrechten gaf

Aan een aantal plaatsen in Nederland zijn ooit stadsrechten toegekend. Van sommige van de plaatsen op de lijst is niet bekend of, en zo ja, wanneer stadsrechten verleend zijn. Dat die plaatsen, met name de meeste Friese steden, Appingedam en Groningen, wel een eigen stadsrecht bezaten staat daarbij echter niet ter discussie.

Alfabetisch

Aardenburg 1127 Abbekerk 1414 Alkmaar 1254 Almelo 1394 Amersfoort 1259 Ammerstol 1322 Amsterdam 1306 Appingedam 1327 Arnemuiden 1574 Arnhem 1233 Asperen 1314 Assen 1809 Austerlitz 1806 Axel 1213 Baarn rond 1350 Barsingerhorn 1415 Batenburg 1349 Bergen op Zoom voor 1212 Berlikum 1355 Beverwijk 1298 Biervliet 1183 Bolsward 1455 Borculo 1375 Breda 1198-1212 Bredevoort voor 1388 Brielle 1306 Stede Broek 1364 Bronkhorst 1482 Brouwershaven 1403 Bunschoten 1383 Buren 1395 Coevorden 1408 Culemborg 1318 Delden vóór 1322; nieuwe in 1333 Delft 1246 Delfzijl 1825 Deventer 1123 Diepenheim vóór 1415 Doesburg 1237 Doetinchem 1236 Dokkum 1298 Domburg 1223 Dordrecht 1220 Echt 1343 Edam 1357 Eembrugge 1300 Eemnes-Binnen 1439 Eemnes-Buiten 1352 Eindhoven 1232 Elburg 1233 Enkhuizen 1355 Enschede 1325 Franeker 1374 Geertruidenberg 1213 Geervliet 1381 Gendt 1233 Genemuiden 1275 Gennep voor 1371 Goedereede 1312 Goes 1405 Goor 1263 Gorinchem 1322 Gouda 1272 Grafhorst 1333

Gramsbergen 1442 Grave 1233 's-Gravenhage 1806 's-Gravenzande 1246 Groenlo 1277 Groningen 11e eeuw Haarlem 1245 Haastrecht 1396 Hagestein 1382 Hardenberg 1362 Harderwijk 1231 Harlingen 1234 Hasselt 1252 Hattem 1299 Heenvliet 1469 's-Heerenberg 1379 Helmond 1232 Hem 1414 's-Hertogenbosch 1184 Heukelum 1391 Heusden 1318 Hindeloopen 1225 Hoogwoud 1414 Hoorn 1357 Huissen 1314 Hulst 1180 IJlst 1268 IJsselstein 1331 IJzendijke 1303 Kampen 1236 Kessel 1312 Keppel 1404 Klundert 1357 Kortgene 1431 Langedijk 1415 Leerdam 1407 Leeuwarden 1285 Leiden 1266 Lochem 1233 Maasbommel 1328 Maassluis 1811 Maastricht 1204 Medemblik 1289 Megen 1357 Meppel 1644 ,1809 Middelburg 1217 Monnickendam 1355 Montfoort 1329 Montfort 1294 Muiden 1296 Naarden 1255 Stede Niedorp 1415 Nieuwpoort 1283 Nieuwstadt 1263 Nijkerk 1413 Nijmegen 1230 (en Romeinse tijd) vrije Duitse Rijksstad Oisterwijk 1230 Oldenzaal 1249 Ommen 1248 Oostburg 1237 Oosterhout 1809 Ootmarsum 1325 Oss 1399 Oudewater 1265

Philippine 1506 Purmerend 1410 Ravenstein 1380 Reimerswaal 1374 Rhenen 1364 Rijssen 1243 Roermond 1231 Roosendaal 1809 Rotterdam 1340 Schagen 1415 Schellinkhout 1402 Schiedam 1275 Schoonhoven 1280 Sint Anna ter Muiden 1242 Sint-Maartensdijk 1491 Sint-Oedenrode 1232 Sittard 1243 Sloten 1426 Sluis 1290 Sneek 1456 Spanbroek 1414 Staverden 1298 Stavoren tussen 1058-1068 Steenbergen 1272 Steenwijk 1327 Susteren 1276 Terborg 1419 Terneuzen 1584 Texel 1415 Tholen 1366 Tiel 13e eeuw Tilburg 1809 Utrecht 1122 Valkenburg 1452 Veere 1355 Venlo 1343 Vianen 1336 Vlaardingen 1273 Vlissingen 1315 Vollenhove 1354 Vught 1621 Waalwijk 1303 Wageningen 1263 Weert 1414 Weesp 1355 Wessem na 1150 - voor 1329 Westkapelle 1223 Westwoud 1414 Wieringen 1432 Wijk bij Duurstede 1300 Willemstad 1585 Wilsum 1331 Winkel 1415 Winschoten 1825 Woerden 1372 Workum 1399 Woudrichem 1284 Zaandam 1812 Zaltbommel 1231 Zevenaar 1487 Zevenbergen 1427 Zierikzee 1248 Zutphen 1190 Zwolle 1230

Chronologisch

1058-1068 Stavoren 1122 Utrecht 1123 Deventer 1127 Aardenburg Na 1150 voor 1329 Wessem 1180 Hulst 1183 Biervliet 1184 's-Hertogenbosch 1190 Zutphen 13e eeuw Tiel 1204 Maastricht 1198-1212 Breda voor 1212 Bergen op Zoom 1213 Axel 1213 Geertruidenberg 1217 Middelburg 1220 Dordrecht 1223 Westkapelle 1223 Domburg 1225 Hindeloopen 1227 Groningen 1230 Nijmegen 1230 Oisterwijk 1230 Zwolle 1231 Harderwijk 1231 Roermond 1231 Zaltbommel 1232 Sint-Oedenrode 1232 Eindhoven 1232 Helmond 1233 Elburg 1233 Grave 1233 Lochem 1233 Arnhem 1233 Gendt 1234 Harlingen 1236 Doetinchem 1236 Kampen (Overijssel) 1237 Doesburg 1237 Oostburg 1242 Sint Anna ter Muiden 1243 Rijssen 1243 Sittard 1245 Haarlem 1246 Delft 1246 's-Gravenzande 1248 Ommen 1248 Zierikzee 1249 Oldenzaal 1252 Hasselt 1254 Alkmaar 1255 Naarden 1259 Amersfoort 1263 Goor 1263 Wageningen 1265 Oudewater 1266 Leiden 1268 IJlst 1271 Nieuwstadt 1272 Gouda 1272 Steenbergen 1273 Vlaardingen 1275 Genemuiden 1275 Schiedam

1276 Susteren 1277 Groenlo 1280 Schoonhoven 1283 Nieuwpoort 1284 Woudrichem 1285 Leeuwarden 1289 Medemblik 1290 Sluis 1294 Montfort 1296 Muiden 1298 Beverwijk 1298 Dokkum 1298 Staverden 1299 Hattem 1300 Eembrugge 1300 Wijk bij Duurstede 1303 IJzendijke 1303 Waalwijk 1306 Amsterdam 1306 Brielle 1312 Goedereede 1312 Kessel 1314 Asperen 1314 Huissen 1333 Grafhorst 1315 Vlissingen 1318 Culemborg 1318 Heusden 1322 Ammerstol 1322/1333 Delden 1322 Gorinchem 1325 Enschede 1325 Ootmarsum 1327 Appingedam 1327 Steenwijk 1328 Maasbommel 1329 Montfoort 1331 IJsselstein 1331 Wilsum 1336 Vianen 1340 Rotterdam 1343 Venlo 1343 Echt 1349 Batenburg Rond 1350 Baarn 1352 Eemnes-Buiten 1354 Vollenhove 1355 Berlikum 1355 Enkhuizen 1355 Monnickendam 1355 Veere 1355 Weesp 1357 Edam 1357 Hoorn 1357 Klundert 1357 Megen 1362 Hardenberg 1364 Stede Broek 1364 Rhenen 1366 Tholen 1371 Gennep 1372 Woerden 1374 Franeker

1374 Reimerswaal 1375 Borculo 1379 's-Heerenberg 1380 Ravenstein 1381 Geervliet 1382 Hagestein 1383 Bunschoten 1388 Bredevoort 1391 Heukelum 1394 Almelo 1395 Buren 1396 Haastrecht 1399 Oss 1399 Workum 1402 Schellinkhout 1403 Brouwershaven 1404 Keppel 1405 Goes 1407 Leerdam 1408 Coevorden 1410 Purmerend 1413 Nijkerk 1414 Westwoud 1414 Abbekerk 1414 Hoogwoud 1414 Hem 1414 Spanbroek 1414 Weert 1415 Barsingerhorn 1415 Langedijk 1415 Stede Niedorp 1415 Schagen 1415 Texel 1415 Winkel 1419 Terborg 1426 Sloten 1427 Zevenbergen 1431 Kortgene 1432 Wieringen 1439 Eemnes-Binnen 1442 Gramsbergen 1452 Valkenburg 1455 Bolsward 1456 Sneek 1469 Heenvliet 1482 Bronkhorst 1487 Zevenaar 1491 Sint-Maartensdijk 1506 Philippine 1574 Arnemuiden 1584 Terneuzen 1585 Willemstad 1644 Meppel, herbevestiging in 1809 1806 Austerlitz 1806 's-Gravenhage 1809 Assen 1809 Oosterhout 1809 Roosendaal 1809 Tilburg 1811 Maassluis 1811 Zaandam 1811 's-Gravenhage (herbevestiging) 1825 Winschoten 1825 Delfzijl

Verdwenen steden

• Burghorn, stadsrechten in 1492, maar nooit ontwikkeld tot stad. Is als buurtschap opgegaan in de bebouwde kom van Schagen.
• Delfshaven, stadsrechten in 1825, is als wijk opgegaan in Rotterdam en sinds de jaren 90 weer een deelgemeente van die stad.
• Geyne, stadsrechten in 1295, werd in 1333 door de Hollanders verwoest en niet meer opgebouwd. Op deze plaats ligt nu Nieuwegein
• Hughevliet, stadsrechten in de 13e eeuw, is verdronken in de golven.
• Niervaart, stadsrechten in 1357, is verdronken in de golven. Later werd op dezelfde plaats Klundert gesticht, dat eveneens stadsrechten kreeg.
• Reimerswaal, stadsrechten in 1374, is verdronken in de golven.

Verloren stadsrechten

• Ameide, had van 1277 tot 1527 stadsrechten, daarna alleen nog een aantal stedelijke rechten.
• Austerlitz - de plannen uit 1806 om er een stad van te maken werden nooit ten volle geïmplementeerd, en in 1812 werd de plaats heringedeeld bij Zeist.
• Eembrugge heeft sinds 1300 stadsrechten, die officieel nooit zijn afgenomen. Omdat het zich niet ontwikkelde, werd het echter al snel niet meer als stad beschouwd. In de tijd van de Republiek had het geen zitting in de Staten van Utrecht en in het Koninkrijk werd het geen zelfstandige stad.
• Nijenstede, stadsrechten vóór 1362, deze werden overgelegd naar de plaats Hardenberg, doordat de meeste bewoners daarheen verhuisden in verband met de burcht die er destijds werd gebouwd.
• Noordwijk, kreeg op 1 april 1398 stadsrechten verleend, maar graaf Albrecht nam de verleningsbrieven op 12 maart 1399 weer terug, omdat de indieners niet gerechtigd waren tot een dergelijk verzoek (formeel is er dus geen sprake van verleende stadsrechten).
• Staverden is vergelijkbaar met Eembrugge: het kreeg in 1298 stadsrechten, die nooit formeel zijn afgenomen, maar gold de facto niet als stad. Het had geen zitting in de Staten van de Kwartieren en werd in het Koninkrijk geen zelfstandige stad.
• Vreeland, had van 1265 tot 1560 stadsrechten, hoewel sommige historici betwisten of de stadsrechten daadwerkelijk zijn ontnomen, wordt er algemeen aangenomen dat dit wel het geval is.
• In 1426 verloren vrijwel alle West-Friese 'plattelandssteden' de stadsrechten die ze in de meeste gevallen pas tien tot twintig jaar eerder hadden verkregen. Dit vanwege hun steun aan Jacoba van Beieren in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De meeste steden kregen hun rechten binnen enige tientallen jaren weer terug, met uitzondering van de stede Wognum, die onder de jurisdictie van Hoorn werd gesteld en niet meer zelfstandig werd.

Ook zijn er plaatsen die vergaande stedelijke rechten kregen. Deze worden soms ook tot de plaatsen met stadsrechten gerekend, omdat deze bundel aan stedelijke rechten in de praktijk bijna hetzelfde effect had als echte stadsrechten. Het gaat in dit verband om de plaatsen Diepenheim, Kuinre, Linne, Obdam-Hensbroek, Sas van Gent, Sijbekarspel, en Wijdenes en Oosterleek.

Zie ook

• Lijst van steden in België
• Vlek (nederzetting): met name in Friesland en Noord-Brabant zijn wel bijzondere rechten verleend aan nederzettingen met stedelijke kenmerken die geen stad heetten.

Bronnen, noten en/of referenties

Een deel van dit artikel bestaat uit gewijzigde tekst van Wikipedia, en het artikel is daarom vrijgegeven onder de GFDL.